३.६ 'ग' ची बाधा (सदर) - ग़ज़ल आणि गजाली (शोध) - कुमार जावडेकर

 शोध

कुमार जावडेकर 

ही मी लिहिलेली पहिली ग़ज़ल. या आधी मी काही ग़ज़ल -सदृश कविता केल्या होत्या; पण नियमांत बसणारी ही पहिलीच. गंमत अशी की खरं तर तेव्हा मला काफिया - अंत्ययमक, रदीफ - यमक आणि अलामत - स्वरचिन्ह या गोष्टी माहिती नव्हत्या. पण ग़ज़लेचे नसले तरी वृत्त-बद्ध कवितेचे नियम माहिती होते. सुदैवानं ती ग़ज़लेच्या नियमात बसणारी ठरली!

मला पहिले तीन शेर एकाच वेळी सुचले होते. 'रुंदावण्यास येथे क्षितिजास वाव आहे' ही ओळ (मिसरा) जेव्हा सुचली तेव्हा असं वाटून गेलं की आपण कविता करू शकतो. 

डॉक्टर मनोज भाटवडेकर यांचा

'सोडले मी बेट आता,
माणसे जोडीत आलो' 

हा शेर /विषय अनेक वर्षं डोक्यात घोळत होता. त्याच विचारांना माझ्या शब्दांत लिहिलं.

ही ग़ज़ल लिहिली तेव्हा (सुमारे सन २०००) मी पुण्यात होतो. (त्याचा आणि वरच्या ओळींचा संबंध नाहीये; परिच्छेद बदलला आहे😀).

पुढचे शेर असेच अनेक महिने करत होतो, शेवटचा शेर (मक्ता - ज्यात माझं नाव - 'तखल्लुस' - आहे) तर अनेक वर्षांनी लिहिला. 

यानंतर सुमारे वीस वर्षांनी पंडित नरेंद्र कोथंबीकर यांनी माझ्याशी संपर्क केला आणि आपण ती गाऊ इच्छित असल्याचं सांगितलं. त्यांनी गायलेल्या त्या गझलेचा यूट्यूबचा दुवा वर दिला आहे. संगीत-रचना शिवहरी रानडे यांची आहे. 

शोधीत चाललो मी माझेच नाव आहे
नाही अनोळखी हा माझाच गाव आहे

कित्येक थांबले अन् हासून बोललेही!
सलगीत साधला हा त्यांनीच डाव आहे

पाहून गाव गेले ते पाहुणे म्हणाले -
'रुंदावण्यास येथे क्षितिजास वाव आहे'

स्वप्ने नकोत आता बेधुंद सागराची
होडीस कागदाच्या कोठे टिकाव आहे?

सांगू कसे मनाला नाहीच वाट येथे
स्वप्नात गुंतण्याचा त्याचा स्वभाव आहे!

वाटेत खाच-खळगे असतील! जाणतो मी...
ही वाट चालण्याचा माझा सराव आहे

संकेत मीलनाचे घेऊन रात्र आली...
(बेकार वावड्यांना भरपूर वाव आहे!)

जा, घे 'कुमार' हाती तू हात दुश्मनाचा
भेटावयास तोही घेतोच धाव आहे...

- कुमार जावडेकर 

मी ही गझल लिहीत असतानाच तिला एक वेगळी चाल लावली होती. तिचं नोटेशन (स्वर-रचना) खाली दिली आहे.  अर्थात, मला हे नम्रपणे नमूद करावंसं वाटतं की शिवहरी रानडे यांची चाल आणि पं. नरेंद्र कोथंबीकर यांचं गायन हे दोन्ही अतिशय प्रगल्भ आहेत. मी तुलना करण्यासाठी हे दिलं नाहीये तर फक्त ही गझल मला कशी सुचत गेली (चालीसकट) ते सांगण्यासाठी म्हटलंय. 

'पाहून गाव.. ' हा शेर 'कित्येक थांबले..' प्रमाणे तर बाकीचे शेर 'सांगू कसे' प्रमाणे.

- कुमार जावडेकर