२.२ - जानकी (डॉ. राजश्री शिरभाते)

 जानकी

डॉ. राजश्री शिरभाते

मी चंद्रपूर जवळच्या गडचिरोली गावातल्या सरकारी दवाखान्यात काम करीत होते. इथे आजूबाजूला बराच आदिवासी समाज होता. मला पूर्वीपासून आदिवासी लोकांबद्दल कुतूहल वाटायचे. मला येथे येऊन आता एक वर्ष झाले होते आणि माझे बरेचसे पेशंट आदिवासी लोक असल्यामुळे मी ह्या लोकांबद्दल जमेल ती माहिती गोळा करून त्यांना समजून घेण्याचा प्रयत्न करीत होते. 

आज मी सुन्न पणे जानकीच्या रिपोर्टकडे बघत होते. माझ्या डोळ्यांसमोर सावळी, उंच, शेलाट्या बांध्याची, बोलक्या डोळ्यांची जानकी येत होती. मला आठवले, माझी ह्या सरकारी दवाखान्यात पोस्टिंग होवून दोन-तीन महिने झाले असतील. एक दिवस शिवा आणि जानकी मला भेटायला आलेत. हसरा शिवा आणि लाजरी जानकी जवळच्या आदिवासी गावातून आले होते.  शिवा म्हणाला- "डाॅक्टरीन बाई,  मी लवकरचं दुबईला कामासाठी जाणार आहे. मी नसताना जानकीला काही गरज पडली तर ती तुमच्याकडे यावी म्हणून मी माझ्यासोबत तिला घेऊन आलो. मला कळले की तुम्ही खूप चांगल्या डाॅक्टर आहात म्हणून." मला शिवाचे खूपचं कौतुक वाटले, खरचं किती बायकोची काळजी घेणारा नवरा होता शिवा! मी म्हटले, "शिवा, काळजी करु नकोस, जानकी माझ्याकडे केव्हाही येऊ शकते." 

शिवाचे जानकी बरोबर दीड वर्षांपूर्वीच लग्न झाले होते. 

... आणि आता माझ्यासमोर जानकीचा पोस्टमार्टम रिपोर्ट होता. जानकीने घराजवळच्या विहिरीत उडी घेऊन जीव दिला होता. जानकीचा रिपोर्ट घ्यायला तिची मैत्रीण कौसल्या आली होती. ती म्हणाली, "दोन महिन्यांसाठी मी माझ्या नणंदेच्या बाळंतपणासाठी दुसर्‍या गांवाला गेले होते. मी कालच परत आले. मी नणंदेकडे जाण्यापूर्वीच मला जानकी मध्ये काहीतरी फरक जाणवत होता. पण मला वाटले शिवा दूर असल्यामुळे आणि त्याला जाऊन आता बरेच दिवस झाल्यामुळे जानकीला त्याची आठवण येत असावी. शिवा अन जानकीचे एकमेकांवर खूप प्रेम होते. शिवाला त्याच्या आजीने वाढविले होते आणि शिवाचे लग्न झाल्यानंतर तीन महिन्यातचं ती पण गेली. त्यामुळे शिवाला जानकीशिवाय कुणीचं नव्हते. माझी सासू सांगत होती की मी नणंदेकडे गेल्यापासून जानकी झोपडी बाहेर पण जास्ती पडत नव्हती! आणि जानकीला माहिती होते की मी काल परत येणार होते, तरीही माझ्या येण्याच्या आदल्याच रात्री तिने स्वतःचा जीव घेतला. खरचं डाॅक्टरीन बाई, मला कळतं नाही की जानकीने असे का केले!"

माझ्या लक्षात सगळा प्रकार आला. रिपोर्ट मध्ये जानकीला एंडोमेट्रियोसिस असल्याचे लिहीले होते. मी कौसल्याला म्हटले, "जानकीला पोटाचा आजार झाला होता, त्यामुळे तिचे पोट वाढले होते. ह्या आजारात पीरेड्स पण अनियमीत होतांत, मळमळायला होतं, थकवा येतो. तिला कळले नसेल तिला काय झाले. शिवा लांब असल्यामुळे आणि पोट वाढलेले असल्यामुळे तिला वाटले की लोक तिला व्यभिचारी समजतील. तिला आपण निर्दोषी आहोत, पवित्र आहोत हे कसे सिद्ध करावे ते समजतं नव्हते! म्हणूनच तिने तू येण्याच्या आदल्या रात्रीच आत्महत्या केली. कौसल्या, जानकीने मला भेटायला यायला हवं होतं. काहीतरी मार्ग निघालाचं असता." आदिवासी जमातीतील आणि अशिक्षितपणामुळे एका तरूण, निष्पाप, लाजऱ्या तरुणीचा बळी गेला होता. मला शिवाचा हसरा चेहरा डोळ्यांसमोर आला, डोळ्यात अश्रू तरळले आणि मनांत विचार आला - 'दो हंसों का जोडा बिछड गयो रे!'  

- डॉ. राजश्री शिरभाते, चेस्टर-ले-स्ट्रीट, यु.के.